محمدخان امیرعلاییجان محمدخان امیرعلایی از بزرگان عصر قاجار و از افراد مشهور خاندان امیرعلایی بود و در مشاغل متعددی خدمت کرد. ۱ - پیشینهسرتیپ جان محمدخان امیرعلایی فرزند امیراحمدخان علاءالدوله از بزرگان عصر قاجار در سال ۱۲۶۵ در تهران به دنیا آمد. او پس از انجام تحصیلات مقدماتی وارد مدرسه قزاقخانه شد که در نهایت توانست با درجه سرهنگی به کار خود پایان دهد. ۲ - علایی در کودتای ۱۲۹۹او در کودتایی که در سال ۱۲۹۹ اتفاق افتاد از همراهان میرپنج رضاخان بود که به سبب نشان دادن لیاقتش، رضاخان درجه سرتیپی را به او اعطاء کرد و به فرماندهی پادگان عشرت‌آباد که تمام رجال سیاسی- نظامی بازداشت شده، در کودتا در آنجا زندانی بودند درآمد [۱]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۱، ص۲۰۲، نشر گفتار و نشر قلم، چاپ نخست، پاییز ۱۳۸۰.
و بعد از آن هم فرماندهی تیپ تیرانداز عراق به او سپرده شد، [۲]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۲۱۳، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
اگر چه ژنرال آیرونساید خود را معمار کودتای ۱۲۹۹ می‌شناسد؛ اما بدیهی است که کودتا بدون مساعدت و حمایت نیروهای داخلی ممکن نبود، [۳]
مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی با همکاری مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، خاطرات سری آیرونساید، به انضمام ترجمه متن کامل «شاهراه فرماندهی»، ص۱۶۷، تهران، سال ۷۳.
لذا سرتیپ جان محمدخان از افراد تاثیرگذار در این کودتا دانسته می‌شود.۳ - همراهی با رضاشاهاو در برخی از سفرها سردار سپه را همراهی می‌کرد، به عنوان نمونه در سفر۱۳ آبان سال ۱۳۰۳ به خوزستان، او رضاخان را همراهی کرد، [۴]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۱۹۱، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
در همین سال سردار سپه در اثر اختلافات با نمایندگان از سمت خود استعفا داد که در آن روز، جان محمدخان با توپ و تیپ خود از دروازه شمیران راه افتاد و از جلوی مجلس رژه رفت [۵]
بهار، ملک‌الشعراء، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران انقراض قاجاریه، ج۲، ص۶۵، انتشارات امیر کبیر، تهران، یال ۸۰.
و ترس و واهمه‌ای در دل مخالفان رضاشاه ایجاد کرد و همین کار باعث برگشت رضاخان به منصب قدرت شد.درست یک سال بعد؛ یعنی در سال ۱۳۰۴ ارتقاء پست گرفت و فرماندهی لشکر شرق (خراسان) را برعهده گرفت و نخستین کار وی به محض رسیدن به قدرت، خلع سلاح ترکمن‌ها بود که از ترس وی در صحرا پراکنده شدند. [۶]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۲۰۲، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
در تابستان همین سال، سردار معزز بجنوردی که یکی از دلاوران نظامی ایران و حاکم بجنورد بود و برادر و داماد وی را به قتل رساند که این عمل موجب شورش در منطقه شد. [۷]
بهار، ملک‌الشعراء، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران انقراض قاجاریه، ج۲، ص۲۲۷، انتشارات امیر کبیر، تهران، یال ۸۰.
۴ - انتساب به آجوردان شاهاو در اردیبهشت ماه سال ۱۳۰۵ به واسطه حسن خدمت به ژنرال آجوردان شاه منصوب شد، [۸]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۲۰۷، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
او مخالف برقراری حکومت جمهوری بود و معروف است که نظر خود را به همراه یزدان پناه که او نیز مخالف بود به رضاخان گفت. [۹]
غنی، سیروس، ایران برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی‌ها، ص۳۳۳، ترجمه حسن کامشاد، انتشارات نیلوفر، تهران، سال ۱۳۸۰.
به هنگام تغییر سلطنت و انقراض قاجاریه، وی کوشش زیادی نمود و با حصول نتیجه و تغییر سلطنت، استانداری خراسان و نیابت آستان قدس رضوی نیز به او واگذار شد. [۱۰]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۳۳۳، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
بعد از اعدام سردار معزز، خزائن و جواهرات سردار را ضبط کرد و در آن تاریخ به فجیع‌ترین اعمال خود و قتل عام گروه‌های مختلف مردم دست زد که موجبات شورش بر علیه او را فراهم آورد.۵ - وفاتبعد از شهریور ۱۳۲۰ مطبوعات و مجلسیان خواستار تنبیه او و افراد نظامی مثل او شدند که او از اجرای این حکم نجات پیدا کرد و در نهایت در سال ۱۳۳۰ به سبب بیماری سکته درگذشت. ۶ - پانویس
۷ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان امیرعلایی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۳/۲۳. درگذشتگان سده ۱۴ (قمری) |